روز عرفه، همتای شب قدر - دانشکده فنی و منابع طبیعی تویسرکان
روز عرفه، همتای شب قدر
مقاله حاضر نگاهی است اجمالی به ویژگی‌های روز عرفه و فلسفه پیدایش آن. در این مقاله با استناد به آیات و روایات به اهمیت این روز نیز اشاراتی شده که باهم آن را می‌خوانیم؛
قرآن کریم برای ارتباط بیشتر بندگان با مبدا هستی از شیوه‌های مختلفی بهره می‌گیرد. از جمله این شیوه‌ها تعیین زمان‌ها و مکان‌های خاصی برای نزدیک شدن بیشتر به درگاه حضرت حق می‌باشد. در سوره ابراهیم(ع) آیه 5 از زمان‌های ویژه عبادت خدا با عبارت “ایام‌الله” یاد می‌کند؛ “ایام‌الله را به آنان یادآوری نما.” ایام‌الله تمام روزهایی است که دارای عظمتی در تاریخ زندگی بشر است. مقصود از ایام‌الله زمان‌هایی است که امر خدا و آیات وحدانیت و سلطنت او ظاهر شده و یا ظاهر می‌شود. ممکن است ایام ظهور رحمت و نعمت الهی جز این ایام بوده باشد.(1)
و نیز هر روز که یکی از فرمان‌های خدا در آن،چنان درخشیده که بقیه امور را تحت‌الشعاع خود قرار داده از ایام‌الله است هر روز که فصل تازه‌ای در زندگی انسان‌ها گشوده و درس عبرتی به آنها داده و ظهور و قیام پیامبری در آن بوده و یا طاغوت و فرعون گردنکشی در آن به قعر دره نیستی فرستاده شده خلاصه هر روز که حق و عدالتی برپا شده و ظلم و بدعتی خاموش گشته، همه آنها از ایام‌الله است.
چنانکه در ادامه آیه می‌فرماید: در همه ایام‌الله آیات و نشانه‌هایی است برای هر انسان شکیبا و پراستقامت و شکرگزار(2.) روز عرفه نیز می‌تواند روز پیروزی انسان بر طاغوت نفس و نقطه درخشانی درتاریخ زندگی هر فردی باشد. روز عرفه روز تحول درونی و انقلاب معنوی با آن همه مزایا و ویژگی‌های ارزشمند برای هر مسلمان بیدار و آگاه است.روز عرفه از مصادیق بارز “ایام‌الله” است که در آن روز زمینه‌ها و مقدمات بیشتری برای رهیابی انسان به سوی کمال و سعادت وجود دارد. آمرزش گناهان، قبولی طاعات، آشنایی بیشتر با معارف اسلامی، تفکر و تامل در گذشته و آینده، برآورده شدن حاجات و توجه ویژه خداوند متعال به بندگان از جمله آنهاست.
آنچه از روایات و دعاهای اهل‌بیت(ع) در این روز به دست می‌آید نشانگر آن است که پروردگار هستی این روز را برای مناجات خود انتخاب کرده و نعمت‌های مادی و معنوی خود را در یوم‌الله عرفه بر بندگانش ارزانی داشته است. امام صادق(ع) در یکی از روایات می‌فرماید: هرکس در این روز قبل از رفتن به مراسم دعای عرفه در زیر آسمان دو رکعت نماز بخواند و در پیشگاه خداوند متعال به تمامی گناهان و خطاهای خود اعتراف نموده و حقیقتا از درگاه پروردگارش پوزش طلبد، خداوند متعال آنچه را که برای اهل عرفات مقدر نموده به او نیز عطا می‌کند و تمام گناهان وی را می‌آمرزد.(3)
از عرفه تا عرفات
در روز عرفه اولین حرکت حاجیان در سرزمین وحی بعد از احرام با توقف در صحرای عرفات آغاز می‌شود.
آنان وظیفه دارند که از اذان ظهر روز نهم ماه ذی‌الحجه تا وقت نماز مغرب در آن بیابان توقف کرده و به ذکر و دعا و تفکر و نیایش بپردازند.
عرفات به مساحت 18 کیلومترمربع در شرق مکه و در میان راه طائف و مکه قرار دارد. این بیابان به وسیله کوه‌هایی که به شکل نیم‌دایره در اطرافش قرار دارد مشخص شده است.(4)
خداوند متعال در این مورد می‌فرماید: “هرگاه می‌خواهید از بیابان عرفات کوچ کنید خداوند را در مشعرالحرام یاد کنید، او را به یاد آرید همان طور که شما را هدایت کرد گرچه شما قبل از آن از گمراهان بودید.”(بقره / 198)
درباره نامگذاری این صحرا به عرفات نکاتی گفته شده که برخی عبارتند از: آدم و حوا همدیگر را در این ناحیه شناختند، اعمال حج به آدم یا ابراهیم(ع) در صحرای عرفه شناسانده شد و حاجیان همدیگر را در این ناحیه بیشتر می‌شناسند.
ابن‌عباس در مورد نامگذاری روز عرفه می‌گوید: وقتی حضرت ابراهیم(ع) در خواب دید که پسرش اسماعیل را در راه خدا قربانی می‌کند تمام آن روز در اندیشه بود که آیا این خواب از جانب خداست یا نه؟
تا اینکه دوباره در شب دوم خواب را دید چون صبح شد مطمئن گردید که این دستور از سوی خداست و آن روز عرفه بود.
نیایش در عرفه
از ویژگی‌های روز عرفه دعا و نیایش به درگاه ربوبی است. پیشوایان معصوم(ع) با استفاده از موقعیت معنوی روز عرفه، مردم را به راز و نیاز و تقویت پیوند با سرچشمه کمالات ترغیب و تشویق می‌کردند چرا که اساس شخصیت حقیقی انسان و ارزش او به اندازه ارتباطش با خداوند متعال تعیین می‌شود. قرآن می‌فرماید: “ای پیامبر بگو، پروردگارم برای شما ارزشی قائل نیست اگر دعای شما نباشد.”(فرقان / 77)
امام حسین(ع) با استفاده از فضای معنوی روز عرفه در صحرای عرفات و در دامنه کوه جبل‌الرحمه مناجات زیبای خود را زمزمه کرده و آوای ملکوتی‌اش نه تنها در میان حاجیان خانه خدا در صحرای عرفات طنین‌انداز بود بلکه آن نیایش‌های عاشقانه در طول تاریخ، دل‌های مشتاق را تحت تاثیر قرار داده است. آن حضرت در فرازی از دعا می‌فرماید: پروردگارا، تفکر من در آثار و نشانه‌های تو موجب دوری دیدار می‌گردد پس مرا به خدمتی وادار که با تو پیوندم دهد، چگونه بر وجود تو به چیزی استدلال شود که در وجودش به تو نیاز دارد؟
آیا غیر تو را ظهوری است که برای تو نیست و غیر تو آن قدر آشکار است تا تو را آشکارتر کند؟ معبودا! کی بوده‌ای که نیازمند دلیلی باشی تا برتو دلالت کند و کی دور بوده‌ای تا آزار ما را به تو بر ساند؟!
کی رفته‌ای زدل که تمنا کنم ترا
کی گشته‌ای نهفته که پیدا کنم ترا
با صدهزار جلوه برون آمدی که من
با صد هزار دیده تماشا کنم ترا
غایب نگشته‌ای که شوم طالب حضور
پنهان نبوده‌ای که هویدا کنم ترا
روز عرفه فرصتی استثنایی در هر سال است که باید از لحظات آن در تقویت رابطه با خداوند استفاده نمود.
روز رحمت و مغفرت
امام چهارم(ع) در روز عرفه، مردی را مشاهده کرد که تکدی می‌کند و درخواست خود را با مردم در میان می‌گذارد. حضرت به او فرمود: وای بر تو! در چنین روزی از غیر خدا طلب حاجت می‌کنی؟ روز عرفه چنان عظمت دارد که امید است حتی جنین‌های در شکم مادر از برکت آن به سعادت برسند.(5)
دعای 47 صحیفه سجادیه بعد از شکر و سپاس به پیشگاه باری تعالی و درود و سلام بر پیامبر و آل او به ضرورت وجود رهبر پرداخته و در مورد عظمت این روز مقدس، عرضه می‌دارد؛ “پروردگارا!! امروز، روز عرفه است، روزی که به آن شرافت، کرامت و عظمت بخشید‌ه‌ای و در آن روز، رحمت خودت را بر اهل عالم منتشر ساخته‌ای و با عفو و گذشت خود در این روز بر بندگان منت نهاده‌ای و عطیه و بخشش خود را در این روز نیکو گردانیده‌ای و به خاطر روز عرفه بر بندگانت تفضیل و لطف فرموده‌ای!”
انس با خدا، اعتماد به نفس، ایجاد تعادل و آرامش، افزایش قدرت تحمل در مقابل مشکلات، رهایی از وابستگی‌های مادی و دنیوی، پایین‌آمدن از مرکب غرور و خودخواهی، مشخص شدن ارزش انسان و آموزشهای اخلاقی و اجتماعی از دستاوردهای ارزشمند دعاها بویژه مناجات‌های روز عرفه می‌باشد.
روز عرفه چنان اهمیت دارد که با شب قدر برابری می‌کند. امام صادق(ع) فرمود: اگر شخصی گناهکار نتواند در شب‌های با برکت ماه رمضان بویژه شب‌های قدر، خود را معرض نسیم رحمت الهی قرار دهد و آمرزیده شود، او تا سال آینده بخشوده نمی‌شود مگر اینکه عرفه را درک کند و از امتیازات آن روز بهره گیرد.(6)
اساسا برخی از گناهان جز در روز عرفه و در منطقه عرفات در جای دیگر قابل بخشش نیست؟
در روز عرفه شناخت حقیقی خداوند‌متعال بیشتر امکان‌پذیر است چرا که آن روز معرفت و آگاهی در فضای به وجود آمده بویژه آنکه در آستانه عیدقربان و تقرب الی‌الله است بهتر انجام می‌شود.
رسول خدا(ص) فرمود: در روز عرفه خداوند متعال به بندگان عارفی که در پیشگاه الهی صف کشیده و ندای عاشقانه و عارفانه‌شان صحرای عرفات را پر کرده است مباهات می‌کند و به فرشتگانش می‌فرماید: ای ملائکه من! به بندگانم بنگرید که از راه‌های دور و نزدیک، مشکلات بسیاری را متحمل شده و به اینجا آمده‌اند. شما را گواه می‌گیرم که من خواسته آنان را برآوردم و گناهکارانشان را به خاطر نیکوکارانشان بخشیدم.(7)
بهترین عمل در روز عرفه
بهترین عملی که می‌توان در روز عرفه انجام داد و به بهر‌ه‌های فراوان معنوی دست یافت، حضور در کنار مرقد مطهر حضرت امام حسین(ع) است. “بشیر دهان” روزی به حضور حضرت صادق(ع) آمده و عرضه داشت: مولای من! من گاهی نمی توانم در روز عرفه در عرفات حضور یابم، به این جهت تلاش می‌کنم تا خود را در روز عرفه به کربلا برسانم و امام حسین را زیارت کنم. پیشوای ششم فرمود: آفرین بر تو ای بشیر! اگر شخصی در روز عرفه با شناخت و معرفت کامل به مقام امام حسین(ع) به زیارت کربلا برود پاداش هزار حج و هزار عمره قبول شده و هزار غزوه که در کنار پیامبر یا امام عادل به جهاد پرداخته باشد برایش منظور می‌شود. وقتی بشیر از این همه ثواب تعجب کرد امام صادق(ع) فرمود: ای بشیر! مطمئن باش هرگاه یکی از اهل ایمان در روز عرفه به کنار قبر امام حسین بیاید و با آب فرات غسل کند و آنگاه که به زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) بپردازد به تعداد هر قدمی که به سوی حرم امام حسین بر می‌دارد برایش ثواب یک حج کامل می‌نویسند.(8)
پی‌نوشت‌ها:
1- المیزان، ج 12، ص 18
2- تفسیر نمونه، 10/270
3- اقبال الاعمال، ج 2، ص 67
4- آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 130
5- من‌لایخصره الفقیه، ج 2، ص 211
6- کافی، ج 2، ص 66
7- مجمع‌البیان، ج 7، ص 129
8- کامل‌الزیارات، ص 316