شعبان، ماه دعا، مناجات و توبه

شعبان، ماه دعا، مناجات و توبه

در محضر امام خمینی

1. مهم ترین آثار ائمه؛

ائمه هدی؛ دعاهای آنها، همان مسائلی را که کتاب خدا دارد، دعاهای آنها هم دارد؛ با یک زبان دیگر، قرآن یک زبان دارد؛ یک نحو صحبت می کند و همه مطالب را دارد؛ منتها بسیاری اش در رمز است که ما نمی توانیم بفهمیم و ادعیه ائمه – علیهم السلام – یک وضع دیگری دارد و به تعبیر شیخ عارف و استاد ما، ادعیه، کتاب صاعد است؛ «قرآن صاعد»، تعبیر می فرمود؛ به این که قرآن، کتاب نازل است که از آن جا نزول کرده است و ادعیه ائمه، کتاب صاعد است؛ همان قرآن است رو به بالا می رود.... کسی بخواهد بفهمد که مقامات ائمه چی است، باید رجوع کند به آثار آنها. آثار آنها، ادعیه آنهاست... و خطابه هایی که می خواندند؛ مثل مناجات شعبانیه، مثل نهج البلاغه، مثل دعای یوم العرفه و اینهایی که انسان نمی داند که چه باید بگوید درباره آنها.¹

2. علت دعاهای ائمه؛

انسان وقتی ادعیه ائمه- علیهم السلام- را می بیند، چه در ماه مبارک، چه در غیر ماه مبارک- خوب، در ماه مبارک زیاد است ادعیه- اگر نبود این که نهی شده ایم از مأیوس شدن از رحمت خدا. این امام سجاد است که مناجات هایش را شما می بینید و می بینید چطور از معاصی می ترسد. این طور نیست که دعا برای تعلیم ما باشد. دعا برای خودشان بوده است؛ خودشان می ترسیدند؛ از گناهان خودشان گریه می کردند تا صبح.

از پیغمبر گرفته تا امام عصر- سلام اللَّه علیه- همه از گناه می ترسیدند. گناه آنها، غیر اینی است که من و شما داریم. آنها یک عظمتی را ادراک می کردند که توجه به کثرت، از گناهان کبیره است پیش آنها. حضرت سجاد در یک شبش - به حسب آن چیزی که وارد شده- تا صبح [گفت:] «اللَّهُمَّ ارْزُقْنی التَّجافِی عَنْ دارِ الغُرُورِ وَ الْانابَةَ الی دارِ السُّرُورِ (دارالخلود) و الْاسْتِعدادَ لِلْمَوتِ قَبْلَ حُلُولِ الْفَوْت». مسئله، مسئله بزرگی است. آنها در مقابل عظمت خدا، وقتی که خودشان را حساب می کنند و می بینند که هیچ نیستند و هیچ ندارند.... وقتی که توجه بکنند به عالم کثرت، و لو به امر خدا. این است که نسبت می دهند به رسول خدا که فرمود: لَیغانُ عَلی قَلْبی فَإنّی لَأَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فی کلِّ یومٍ سَبْعینَ مَرَّة.²

3. مناجات شعبانیه؛

مناجاتی که در ماه شعبان هست و من در نظر ندارم که در هیچ یک از ادعیه گفته شده باشد که ادعیه مال همه ائمه است؛ این دعای شعبان، مناجات شعبان، مناجات همه ائمه است و در این، مسائل بسیار هست؛ معارف بسیار هست و ادب این که انسان چه جور باید با خدای تبارک وتعالی مناجات کند. ما غافلیم از این معانی که وضع چی است. مسئله این است که در مقابل خدا ایستادند آنها. آنها می دانند که در مقابل چه عظمتی ایستادند. آنها معرفت دارند به خدای تبارک و تعالی و می دانند چه کنند و مناجات شعبانیه از مناجات هایی است که اگر یک نفر انسان دل سوخته، یک عارف دل سوخته، نه از این عارف های لفظی – بخواهد این را شرح کند و شرح کند از برای دیگران، بسیار ارزشمند است و محتاج به شرح است.³

4. تاکید بر خواندن مناجات شعبانیه؛

مناجات شعبانیه از مناجات هایی است که اگر انسان دنبالش برود و فکر در او بکند، انسان را به یک جایی می رساند. آن کسی که این مناجات را گفته و همه ائمه هم به حسب روایت می خواندند، اینها، آنهایی بودند که وارسته از همه چیز بودند. مع ذلک آن طور مناجات می کردند، برای این که خود بین نبودند. هرچه بودند این طور نبوده که خودش را ببیند. آنهایی که می فهمند، آنها وارسته می شوند و می روند سراغ همان معنا. این کمال انقطاعی که خواستند، این کمال انقطاع همین است که از همه این چیزهایی که هستش، اصلش به کنار باشند. «انه کان ظلوما جهولا» را که در آیه شریفه وارد شده است که «عرضنا الامانه علی السموات والارض و الجبال فابین» بعد می گوید: «انه کان ظلوماً جهولا» بعضی می گویند که «ظلوما جهولا» بالاترین وصفی است که خدا برای انسان کرده، «ظلوما» که همه بت ها را شکسته و همه چیز را شکسته؛ «جهولا» برای این که به هیچ چیز توجه ندارد و هیچ چیز را متوجه به آن نیست؛ غافل از همه است. ما نمی توانیم این طور باشیم. ما امانتدار هم نمی توانیم باشیم؛ لکن می توانیم در آن راه باشیم.⁴

5. لزوم ایمان به مناجات؛

این از دعاهایی است که من غیر از این دعا ندیدم که روایت شده است همه ائمه این دعا را، این مناجات را می خواندند. این، دلیل بر بزرگی این مناجات است که همه ائمه این مناجات را می خواندند. چی بوده است این؟ بین آنها و خدای تبارک و تعالی چه مسائلی بوده است؟ «هب لی کمال الانقطاع الیک»، کمال انقطاع چی است؟ «و بیدک لابید غیرک زیادتی و نقصی و نفعی و ضرّی»، خوب، آدم به حسب ظاهر می گوید: خوب، همه چیز با اوست؛ اما وجدان این مطلب که هیچ ضرری به ما نمی رسد الا به دست اوست، هیچ منفعتی نمی رسد الا به اوست، اوست ضار و نافع، اینها چیزهایی است که دست ماها از آن کوتاه است و دعا کنید که خدای تبارک وتعالی به ما توفیق بدهد که در این ماه شریف و ماه شریف رمضان، از این مسائل هم یک حظی ولو یک جلوه کوچکی در دل ها و قلب های ما واقع بشود.⁵

6. ضرورت تفسیر دعاهای ائمه؛

مفسرانی که اهل این معانی هستند، ادعیه ائمه را تفسیر کنند! مناجات شعبانیه از مناجات هایی است که کم نظیر است؛ مثل دعای ابو حمزه که از حضرت سجاد وارد شده است؛ آن هم کم نظیر است و این هم کم نظیر است. دعای کمیل در شعبان وارد شده است و یکی از ادعیه ای است که در پانزده شعبان، شب پانزده شعبان خوانده می شود؛ مشتمل بر اسراری است که دست ما از آن کوتاه است. از ائمه هدی ادعیه ای وارد شده است که مضامین آنها را باید تأمل کرد و آنهایی که اهل نظر هستند، اهل معرفت هستند، بر آنها شرح کنند. آنها را به مردم ارائه بدهند؛ اگر چه هیچ کس نمی تواند آن چیزی [را] که به حسب واقع هست، شرح کند.⁶

7. مناجات شعبانیه، عظیم ترین منبع معارف الهی؛

این سه ماه رجب و شعبان و ماه مبارک رمضان، برکات بسیار نصیب انسان، انسان هایی که می توانند استفاده کنند، از این برکات شده است؛ البته مبدأ همه مبعث است و دنبال او تمام جهاتی که هست. در ماه رجب، مبعث بزرگ و ولادت مولا علی بن ابی طالب- سلام اللَّه علیه- و بعض ائمه دیگر و در ماه شعبان ولادت حضرت سید الشهدا- سلام اللَّه علیه- و ولادت حضرت صاحب- ارواحنا له الفداء- و در ماه مبارک، نزول قرآن بر قلب مبارک پیغمبر اکرم بوده است و شرافت این سه ماه در زبان ها و در بیان ها و در عقل ها و در فکرها نمی گنجد و از برکات این ماه ها، ادعیه ای است که وارد شده است در این ماه ها. ما امروز در ماه شریف شعبان واقع هستیم و مناجات شعبانیه از بزرگ ترین مناجات و از عظیم ترین معارف الهی و از بزرگ ترین اموری است که آنهایی که اهلش هستند، می توانند تا حدود ادراک خودشان، استفاده کنند.⁷

8. بهار توبه ایام جوانی است؛

بهار توبه، ایام جوانی است که بار گناهان کمتر و کدورت قلبی و ظلمت باطنی، ناقص تر و شرایط توبه، سهل تر و آسان تر است. انسان در پیری، حرص و طمع و حب جاه و مال و طول املش بیشتر است و این، مجرّب است و حدیث شریف نبوی شاهد بر آن است. گیرم که انسان بتواند در ایام پیری قیام به این امر کند، از کجا به پیری برسد و اجل موعود او را در سن جوانی و در حال اشتغال به نافرمانی نرباید و به او مهلت دهد؟ کمیاب بودن پیران، دلیل است که مرگ به جوانان نزدیک تر است. در یک شهر پنجاه هزار نفری، پنجاه نفر پیر هشتاد ساله انسان نمی بیند.⁸

پی نوشت ها:

 1) امامت و انسان کامل از دیدگاه امام خمینی(ره)، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1385، ص 159

2) صحیفه امام، ج 20، ص 268

3)همان، ج 21، ص 2

4) همان، ج 19، ص 253

5) همان، ج 17، ص 458

 6)همان، ج 20، ص 250

 7) همان، ص 456

8) چهل حدیث، امام خمینی، ص